راهنمای سنجاق مگ برای شناخت و نگهداری فرش دستباف

چرا فرش ایرانی دستبافت گران است؟

پاسخ های جالب توجهی برای این پرسش ها ارائه شده است و من مطمئن هستم که می توانم تا حدودی به روشن شدن این مسئله کمک کنم.

1.      زمان تولید

مسئله ی اصلی ای که باید به خاطر داشت این است که قالی های ایرانی، جدای از فرش های لیلا (که تولید یک برند واقع در لندن هستند)، کاملا توسط دست بافته می شوند. در نظر بگیرید که این مساله در مورد یک فرش چه اهمیتی دارد! از تهیه کردن تمامی مواد اولیه گرفته تا بافتن دانه به دانه ی گره ها، همه چیز بدون دخالت هیچ گونه دستگاهی انجام می شود. آنچه در اینجا صرف می شود، زمان است. بافتن یک فرش احتیاج به سرمایه گذاری دارد. اینکار شبیه به خیاطی است، البته 1000 بار پرکارتر. بافتن برخی فرش ها ماه ها و برخی دیگر سال ها زمان می برد. قیمت بستگی به مقدار زمانی که روزانه مصرف می شود، اندازه ی قطعه، و مواد اولیه ی بکار رفته دارد. هرچه مواد اولیه بهتر باشند (برای مثال ابریشم)، مقدار بیشتری هم لازم است.

2.      قیمت مواد اولیه

بخش بزرگی از محاسبه ی قیمت فرش های ایرانی مربوط به برآورد هزینه ی موادی است که فرش با استفاده از آنها ساخته شده است. فرش هایی که تار و پود آنها از ابریشم باشد، توسط دست و با نخ های ابریشمی خالص و بسیار با کیفیت و البته بر روی پودی که آن هم از ابریشم است بافته می شوند. از آنجایی که ابریشم فرش ایرانی بسیار با کیفیت است، تعداد بسیار بسیار زیادی گره برای بافته شدن فرش لازم است (که به همین ترتیب زمان بیشتری هم می گیرد) و در نتیجه طرحی واضح و دارای جزئیات حاصل می شود. همین امر باعث دشوارتر شدن کار می شود، بنابراین قالی بافان باتجربه دست به این کار می زنند. یکی از مثال هایی که اغلب در این مورد می زنیم، اشاره به تفاوت بین یک تلویزیون معمولی و یک تلویزیون با وضوح تصویر اچ دی است. قالی ابریشمی اچ دی است، واضح و واقعی.

شهر شیراز در ایران، قلمرو بی رقیب تولید فرش ابریشمی دستباف است، و به همین دلیل است که اغلب به این فرش ها "قالی دستباف ایرانی شیراز" می گویند. اما از کجا بدانیم که فرش واقعا از ابریشم طبیعی بافته شده است؟ یک راهکار ساده: کف دستتان را برای چند ثانیه روی سطح فرش بکشید، و اگر دستتان گرم شد بدانید که این ابریشم اصل است. ابریشم مصنوعی دست را گرم نمی کند.

گاهی ممکن است یک قالی ابریشمی ناخالص داشته باشید، یعنی از ابریشم تنها برای قسمت های خاصی از فرش استفاده شده و پودها (پایه) همچنان از نخ پنبه و پشم هستند. چنین حالتی مثل بخشیدن چند پیکسل اچ دی به یک تصویر معمولی است.

اغلب فرش های ایرانی از جنس پنبه و پشم هستند. جنس پشم میتواند یکی از انواع پشم مرغوب یا مرینوس باشد. اینها مواد اولیه ی 100 درصد خالص هستند. نخ پنبه ای بهتر از پشم است، بنابراین بافتن آن از یک فرش 100 درصد پشمی بیشتر زمان می برد.

قیمت مناسب ترین فرش های ایرانی که ابته باز هم از کیفیت بسیار خوبی برخوردار هستند، قالی های مصرف داخلی هستند که 100 درصد از پشم بافته شده اند. عشایری که انها را بافته اند، موادی به جز پشم در دسترس نداشته اند و هدفشان گرم نگه داشتن خانواده شان بوده است.

3.      ارزیابی قالیچه و فرش ایرانی

ارزیابی یک قالی ایرانی به روشی شبیه به مراحل ارزیابی یک جواهر قیمتی انجام می گیرد: اصالت، تمایز، کیفیت، و شرایط فعلی. شباهت بیشتری هم به جواهرات دارند: به گفته ی سی ان ان، "هر چه بزرگتر باشند، قیمتشان هم سر به فلک می‌کشد".

در مورد فرش ماشی بعید است که اندازه اش تاثیری بر قیمت داشته باشد. همه چیز به عهده ی دستگاه است- مواد اولیه و ساختار. در مورد فرش دستباف درجه یک این گونه نیست. هر یک سانتیمتر که به قالی اضافه شود، برابر با همان تعداد گره هایی است که یک بافنده باید با دست بزند. بنابراین هر چه بزرگتر شود، زمان بیشتری هم لازم است، و متعاقبا هزینه ها هم بالاتر می روند.

4.      تفاوت و بی همتایی فرش ایرانی

هر فرشی که با دقت و توجه بافته شده باشد، منحصر بفرد است. هیچ دو فرشی کاملا شبیه به هم نیستند. شاید اگر یک جفت فرش در کنار هم قرار بگیرند بتوان گفت که مشابه هم هستند اما اگر با دقت بنگرید می بینید که همیشه تفاوت هایی وجود دارند. در چنین شرایطی، مسلما تاثیر روی قیمت را مشاهده خواهیم کرد. تولید هر محصولی هزینه های پنهانی دارد. در مورد فرش های ماشینی می توان گفت که پشته هایی از فرش های مشابه تولید می شوند که همین تصور می تواند در عرض یک ثانیه هم تصور شما از قیمت را پایین بکشد.

5.      ساختار هنری فرش ایرانی دستباف

طرح های منحصر بفرد بسیاری برای فرش های ایرانی وجود دارد که برگرفته از شهر یا استانی است که در آن بافته شده اند. اینکه فرش ها در چه شهری بافته شده اند بر روی برآوردی که از فرش داریم تاثیر می گذارد. برای مثال، قالی کاشان، تبریز، نائین، اصفهان یا کرمان که طرح های واقع منحصر به فردی داشته و به بهترین نحو به شکل یک قالی بافته شده اند و کوچکترین اثری از سائیدگی نداشته باشند، جزو فرش های ایرانی رده بالا به حساب می آیند.

6.      ارزش فرش دستباف

وقتی به خوبی از یک قالی ایرانی نگهداری می کنید (یعنی هر 5 سال آن را به قالیشویی می فرستید یا اگر آسیبی دیده به رفوگری سپرده اید)، این فرش ارزش خود را بالا نگه می دارد و هر از چندگاهی به دلیلی افزایش قیمت خواهد داشت.

هنگامی که سن یک فرش ایرانی بین 20-99 سال باشد، در دسته ی "وینتیج" یا "ممتاز" قرار می گیرد و هنگامی که سن ان به بیشتر از 100 سال برسد، به سمت قالی های کلکسیونی رو خواهد کرد. هرچه قالی های ایرانی بیشتر پابرجا بمانند، احتمال انکه کمیاب تر شوند بیشتر است، و کمیاب یعنی دارای کیفیت فوق العاده.

نکاتی که باید هنگام نگهداری فرش دستباف باید رعایت شود

شاید انبار کردن فرش های بزرگ چیزی نباشد که تابحال به آن فکر کرده باشید. با این حال، گاهی به دلایلی لازم است فرشی را انبار کنید. چه یک فرش عتیقه ی شرقی باشد که  به ارث برده اید، چه نیاز به جابجایی فرشی معمولی به دلیل یک پروژه ی تغییر دکوراسیون و یا اثاث کشی به خانه ای کوچکتر که جایی برای یک فرش بزرگ ندارد: همه ی این فرش ها پیش از رفتن به انبار احتیاج به آماده شدن دارند.

1.      فرش را طبق دستورالعمل تولید کننده تمیز کنید: فرش ها باید پیش از قرار گرفتن در انبار تمیز شوند. هرگونه خاک و غبار که روی آن باقی مانده باشد، در انبار باعث فرسودگی در اثر گذشت زمان می شود. فرش را طبق دستورالعمل تولید کننده تمیز کنید. فرش های بافته یا گیس شده به طریقی متفاوت از فرش های دستباف، انتیک قدیمی، پشمی، و فرش های شرقی شسته می شوند. اگر فرش خیلی بزرگ باشد و نتوان ان را در منزل شست، قبل از انبار کردن آن را به دست یک شست و شوی حرفه ای بسپارید. نکات ساده ای که راجع به انبار کردن فرش در ادامه آورده ایم را رعایت کنید تا برای استفاده های بعدی در شرایط خوبی باشند.

2.      فرش را جاروبرقی بکشید تا کثیفی ها از بین بروند: پیش از شست و شو با اب، هر دو طرف فرش را جاروبرقی بکشید. جارو کشیدن میتواند موهای حیوانات، ذرات گرد و غبار، و غیره را بردارد. لازمه ی این کار بلند کردن فرش از روی زمین است که خود باعث می شود آنچه که جارو کشیده شده دوباره به فرش بازنگردد.

3.      از یک محلول نیمه قوی و ملایم برای پاک کردن فرش استفاده کنید: اگر شرایط شست و شوی حرفه ای قالی را ندارید، آن را با یک محلول پاک کننده ی نه چندان قوی تمیز کنید. فرش را با یک آبپاش گلخانه ای خیس کرده و سپس یک یک محلول بر پایه آب را با دستمال پارچه ای روی سطح آن بکشید.

4.      پیش از انبار کردن، اجازه دهید فرش کاملا خشک شود: قالی باید پیش از انبار کردن کاملا خشک شده باشد. از یک جاروبرقی اب و خاک استفاده کنید تا هرگونه آب و نم باقی مانده از فرش کشیده شود. اگر می توانید در یک روز آفتابی فرش را در فضای باز بشویید، اجازه دهید حداقل 10-12 ساعت در هوای آزاد بماند تا خشک شود.

چگونه فرش را به منظور انبار کردن لوله کنیم

1.      همیشه برای انبار کردن، فرش را لوله کنید، تا نزنید: تا کردن فرش خط و خطوط و شکستگی هایی به جا میگذارد که به قطعه آسیب می زند. جهت لوله کردن صحیح فرش، از پایین به بالا لوله کنید. برای اینکه سمت پایینی فرش را تشخیص دهید، دستتان را روی فرش بکشید و ببینید پرزها در کدام جهت به خواب می روند، و کدام جهت یکدست نیست. لوله کردن را از همان جهتی که هم راستا با خواب فرش بود شروع کنید. تا جایی که می شود سفت و کیپ لوله کرده و در انتها با یک قطعه طناب محکم کنید.

2.      جهت انبار کردن، فرش را با چیزی بپوشانید: فرش لوله شده را در کاغذ کاهی قهوه ای یا کنفی بپیچید. هرگز با پلاستیک نپیچید. کاغذ خاصیت تنفسی و انتقال هوا را دارد که پلاستیک ندارد.

چگونه فرش را در انبار بگذاریم

1.      فرش را ایستاده در انبار بگذارید: فرش های لوله شده را روی زمین بخوابانید. هیچ چیزی روی فرشی که انبارش کرده اید نگذارید. جعبه ها و چیزهای دیگر میتوانند فرش را بشکنند و فرم آن را خراب کنند.

2.      هرگز فرش یا قالیچه را در مقابل نور مستقیم آفتاب انبار نکنید: نور مستقیم می تواند باعث رنگ پریدگی شود. قالی ها را در یک فضای انباری تاریک قرار دهید.