نوت دو در سه تار همان سی میانه در پیانو است. دو در موسیقی ایرانی صدای فرت است که معادل سی بی در دیاپازون می باشد. از آنجایی که صدای ساز ممکن است گوش نوازنده را اذیت کند، نوت مقدماتی لا برای تمرین در تار اول استفاده می شود. دلیل دیگر برای استفاده از لا کیفیت تار است و با این کار ماندگاری آن افزایش می یابد. در عین حال گذاشتن انگشت روی تارها و تمرین با آن آسان تر می شود. معمولا هر دستگاه صدای خاصی دارد. با این وجود بر اساس هر دستگاه ارتباط نوازنده با آن و آهنگ ها عوض می شود.
تغییر کوک در هر دستگاه و عوض در موسیقی ایرانی به تغییر حالات و آهنگ منجر می شود و می توان یک آهنگ را در دستگاه ها و عوض های مختلف هم به کار برد. نامگذاری برای هر تار اختیاری بوده و حتما لازم نیست با دیاپازون هماهنگ باشد. برای مثال، اگر قرار باشد تار اول دو و تار دوم روی نوت سول کوک باشد، می توان هر کدام را یک پله پایین تر نواخت. معمولا تار اول روی سی بی و تار دوم روی فا کوک می شود. در موسیقی سنتی ایرانی، هر دستگاه را به شکل متفاوت کوک می کنند. در اینجا رایج ترین آنها را معرفی می کنیم. از آنجایی که در موسیقی سنتی ایرانی، نوت دو به اندازه یک فرت از موسیقی کلاسیک پایین تر است، نوت های سی بی، فا، سی بی، سی بی مانند دو، سول، دو، دو هستند. در حقیقت نامگذاری آن به عنوان عوض ماهور یا دو، سول، دو، دو برای آسان نمودن عملکرد نوازنده و هنرجو است تا فاصله 5 تا نیم فرت را بین نوتی که در تار اول و دوم استفاده می شود، درک کنند. کوک همایون کوک استفاده شده در دستگاه است که درست مانند کوک عوض ابوعطا است. این کوک سه تار برای عوض بیات اصفهان هم استفاده می شود.
کوک سه تار
کوک ماهور در دستگاه ماهور به عنوان پایه یادگیری محسوب می شود. در این کوک سه تار بیشترین عرض آکوستیک را داراست. از آنجایی که در نواختن سه تار دست راست نقش مهمی دارد باید با دقت آن را در جای درست قرار داد. طرز نگه داشتن دسته و حرکات انگشت ها بسیار مهم است. دست راست از مچ روی کاسه سه تار قرار می گیرد. هنگام قرار دادن دست روی کاسه یادتان باشد که نباید مچ را خم کنید بلکه باید مانند مشت نیمه باز روی سه تار باشد، به طوری که انگشت کوچک و شست روی دو طرف تار قرار بگیرند. انگشت اشاره دست راست نقش انتخابی را برعهده دارد و باید آن را روی تارها حرکت داد. صدای تولید شده از انگشت اشاره باید از بند انگشت دوم باشد نه اول. (چون انگشت اشاره بازتر حرکت کرده و بند انگشت دوم به صدا درمی آید، در این صورت صدا رساتر و خوشایندتر است). انگشت وسط هم به همراه انگشت اشاره حرکت می کند. برخی این انگشت را روی کاسه سه تار می گذارند و برخی هم آن را با انگشت اشاره حرکت می دهند. باید دست تان راحت باشد. انگشت حلقه به همراه انگشت کوچک باید روی کاسه بماند. دست راست را درست بگذارید، انگشت ها را خوب تکان دهید و حواستان جمع باشد که صدای خوشایند تولید شود. با تمرین بیشتر و حرفه ای تر شدن یاد می گیرد دست چپ را هم طوری قرار دهید که تکنیک و اجرایتان را بهتر کند. ابتدا باید دسته را بین بند سوم انگشت اشاره و کف دست بگذارید. انگشت شست پشت دسته را لمس می کند. انگشت های دیگر هم به ترتیب زیر انگشت اشاره می مانند. دانستن نحوه به صدا درآوردن بند انگشت بسیار مهم است. یادتان باشد حین نگه داشتن دسته دست را زیاد تکان ندهید. همچنین دسته نباید زیاد نزدیک بدن باشد یا حتی نزدیک مچ. مچ نباید روی دسته باشد و هیچ صدایی تولید نکند. برخلاف تار، در سه تار نگه داشتن ساز و ایجاد تعادل برعهده دست چپ است. این دست باید روی فرت ها حرکت کرده و وزن ساز را تحمل کند. سه تار بزرگ با دسته سنگین خریداری نکنید. همچنین شل نگه داشتن انگشت هم به ایجاد صدای ناخوشایند منجر می شود.
شیوه به دست گرفتن سه تار
درباره شیوه نگه داشتن سه تار و به صدا درآوردن آن هم قوانینی دارد. در ابتدا می توانید این قوانین را دنبال کنید، اما پس از حرفه ای تر شدن می توانید سلیقه شخصی تان را هم به کار بگیرید. شیوه نشستن و نگه داشتن ساز بسیار مهم است و در صورت خطا می تواند آسیب فیزیکی ایجاد نماید. به همین دلیل است که برخی از نوازنده ها به دلیل درست ننشستن به درد مچ و دست دچار می شوند. بنابراین یادتان باشد حین یادگیری سه تار نشستن و درست نگه داشتن آن بسیار مهم است.
بنابراین برای شروع باید درست بنشینید. بهتر است هنگام نواختن روی صندلی با ارتفاع مناسب بنشینید. زیاد خم نشده یا به عقب نروید. ساز را به درستی روی ران پا قرار دهید و یادتان باشد ران پای راست بالاتر از ران پای چپ باشد تا راحت تر بنشینید. می توانید ران راست را روی ران چپ قرار داده یا از یک پایه استفاده کنید. گردن و سر باید در راستای استخوان کمر باشند. برای خواندن نت ها هم بیش از حد خم نشوید. باید از ابزار مخصوص به نام پاپیتر استفاده کنید، مخصوصا اگر قرار است تمرین طولانی داشته باشید. می توانید ارتفاع پاپیتر را تنظیم کنید و در این صورت حرکت سر و گردن هم راحت تر می شود.
