همانطور که خون در بدن انسان جریان داشته و کبد هم وظیفه‌ی دفع سموم و تصفیه‌ی خون را بر عهده دارد، روغن موتور هم در موتور جریان داشته و فیلتر روغن هم نقشی مشابه کبد را برای ماشین ایفا می‌کند. روغن موتور با جاری شدن بین قطعات موتور، آن‌ها را نرم و روان می‌کند. قطعات موتور بر اثر کارکرد و اصطکاک‌شان با دیگر قطعات، دوده و ذرات ریز فلزی و آلودگی‌ها را وارد روغن موتور می‌کنند. روغن موتور هم با عبور از فیلتر روغن، ذرات ناخالصی را از سیستم گردش روغن موتور خارج می‌کند. بنابراین روغن موتور بعد از عبور از فیلتر روغن، تصفیه می‌شود. با تعویض روغن و فیلتر ماشین به‌طور مرتب و دوره‌ای، طول عمر ماشین و میزان بازده آن به‌طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
بدیهی است که پس از مدتی فیلتر روغن دچار جرم و آلودگی بسیاری می‌شود و روغن تصفیه شده را به سختی از خود عبور می‌دهد. در چنین شرایطی پمپ روغن ماشین و سوپاپ‌ها آسیب می‌بینند و قدرت موتور ماشین کاهش می‌یابد.
چرا باید روغن موتور را تعویض کرد؟
وظیفه‌ی روغن موتور تعدیل دما، پاک‌کنندگی، و جلوگیری از زنگ زدن و ساییدگی قطعات موتور است. روغن موتورِ استاندارد، دمای موتور را پایین نگه می‌دارد و به افزایش عمر قطعات و کاهش تبخیر سوخت در داخل سیلندر کمک می‌کند. علاوه‌براین با ایفای مهم‌ترین نقش‌اش، یعنی کاهش اصطکاک سطوح فلزی قطعات موتور، موجب نرم کار کردن موتور می‌شود و سوخت مصرفی را کاهش می‌دهد.
اما روغن موتور هم طول عمر مشخصی دارد و پس از مدتی کار کردن به تدریج سیاه‌رنگ می‌شود. علت این امر وجود ذراتِ ریزِ فلزی ناشی از سایش قطعات موتور با یکدیگر است. از طرفی با ترکیب شدن روغن و هوا، روغن موتور اکسید می‌شود و لجن تولید می‌کند. به همین خاطر بعد از مدتی باید روغن موتور را تعویض کرد.
یادتان باشد درجا کار کردن خودرو در ترافیک نیز باعث استهلاک روغن موتور می‌شود.
چگونه روغن موتور مناسب انتخاب کنیم؟
حجم مناسبِ روغن موتورِ اعلام‌شده از سوی شرکت سازنده‌ی ماشین‌تان را جویا شوید. عدد حجم روغن موتور با حجم فیلتر روغن جمع می‌شود و حجم نهایی را مشخص می‌کند. بنابراین اگر حجم روغن موتور ماشین شما ۴ لیتر اعلام شده، دقت کنید که حجم فیلتر هم در آن محاسبه شده است یا خیر.
فاکتورهای انتخاب روغن موتور مناسب
با توجه به اینکه در بازار انواع روغن موتور با قیمت و کیفیت مختلف وجود دارد، برای انتخاب روغن موتور خوب باید پارامترهای گوناگونی را مانند نوع روغن موتور، غلظت روغن موتور و فاکتور API مد نظر داشت.
۱- انواع روغن موتور:
-
روغن موتور مینرال یا معدنی
این نوع روغن موتور، اولین روغن موتور تولیدشده است که مستقیماً از نفت خام به‌دست می‌آید و هیچگونه فرایند بهینه‌سازیِ ساختار شیمیایی روی آن انجام نشده است. معمولا برای ماشین‌های قدیمی از این نوع روغن استفاده می‌کنند و فواصل بین تعویض آن نیز کوتاه‌تر است.
-
روغن موتور سنتتیک یا صنعتی
روغن موتورهای سنتتیک از ترکیب روغن‌های اصلی با روغن موتور مینرال و افزودنی‌های شیمیایی تولید می‌شوند که تمام ناخالصی‌های آن گرفته شده و بسته به مواد افزودنی، نوع مصرف و کیفیت آن‌ها متفاوت است. این نوع روغن موتور دوام و کارایی بالایی دارد و طول عمر طولانی‌تری هم نسبت به روغن موتور مینرال دارد.
روغن موتور سنتتیک مخصوص خودروهایی با تکنولوژی بالا، مثل بنز، بی‌ام‌و، هیوندا و... است.
-
روغن موتور نیمه سنتتیک
روغن موتور نیمه سنتتیک ترکیبی از روغن موتور سنتتیک و روغن موتور مینرال است. کیفیت این نوع روغن از روغن‌های سنتتیک کمی پایین‌تر است اما در شرایط سخت مثل دمای بالا یا بار زیاد عملکرد بهتری دارند. این نوع روغن بیشتر برای وانت‌ها و شاسی‌بلندها استفاده می‌شود.
۲- شاخص API روغن موتور
شاخص API بیانگر کیفیت روغن موتور است و با ۲ حرف انگلیسی روی در قوطی روغن موتور مشخص می‌شود.
- حرف اول نشانگر نوع موتور است: حرف C برای خودروهای دیزلی و حرف S برای خودروهای بنزینی.
- حرف دوم نشانگر کیفیت روغن است: از اولین حرف الفبای انگلیسی شروع می‌شود و متغیر است. حرف A پایین‌ترین سطح کارایی را نشان می‌دهد و هرچه حروف جلوتر می‌رود، کیفیت هم بیشتر می‌شود. مثلا SA، SB، SC،... کیفیت پایینی دارند و SM، SL، SJ، SG،... کیفیت بیشتری دارند و می‌توانند شرایط سخت‌تری را تحمل کنند. در نهایت کیفیت SM و SN بهترین کیفیت را بین روغن موتورها دارند.
۳- غلظت روغن موتور
یکی دیگر از عوامل موثر در انتخاب روغن موتور مناسب، فاکتور SAE و یا همان درجه‌ی غلظت (ویسکوزیته یا گران‌روی) روغن موتور است. میزان گران‌روی روغن موتور با ترکیب دو عدد و یک حرف انگلیسی نشان داده می‌شود.
روغن‌های موتور از لحاظ ویسکوزیته به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- روغن تک درجه‌ای (Mono Grade): با عدد ۳۰ یا ۴۰ نشان داده شده‌اند و امروزه دیگر توصیه نمی‌شوند.
- روغن چند درجه‌ای یا چهار فصل (Multi Grade): این روغن‌ها کاربرد بیشتری دارند و اینگونه نمایش داده می‌شوند: 20W50 - عدد قبل از W نشان‌دهنده‌ی غلظت روغن موتور در دمای پایین بوده و هرچه این عدد کمتر باشد، قابلیت بیشتری برای استفاده در دمای پایین را دارد و رقیق‌تر است. این عدد تاثیر به‌سزایی بر استارت موتور در روزهای سرد زمستان دارد؛ هرچه روغن موتور رقیق‌تر باشد، موتور راحت‌تر روشن می‌شود.
عدد بعد از W نشان‌دهنده‌ی غلظت روغن موتور در دمای بالا بوده و هرچه این عدد بزرگتر باشد، روغن در دمای بالا چسبنده‌تر و اصطلاحا سنگین‌تر خواهد بود. بنابراین اگر در مناطق گرمسیر زندگی می‌کنید بهتر است روغن موتوری انتخاب کنید که غلظت بیشتری داشته باشد تا روانکاری خود را از دست ندهد.
چرا باید فیلتر روغن را تعویض کرد؟
اگر قرار باشد بعد از تعویض روغن، فیلتر روغن را تعویض نکنید، باید به این نکته توجه داشته باشید که منافذ فیلتر که قرار است روغن از آن عبور کند، توسط ناخالصی‌ها و آلودگی‌ها بسته می‌شود و هنگامی که قرار است دوباره از همان فیلتر استفاده شود، نمی‌تواند روغن موتور جدید را به حد کافی از خود عبور دهد. در این شرایط فشار موتور زیاد می‌شود. گرچه به منظور جلوگیری از آسیب موتور، سوپاپ اطمینانی داخل فیلتر روغن طراحی شده که اگر فشار موتور زیاد بود، روغن موتور را بدون فیلتر شدن وارد مدار کند، اما با این کار روغن موتور با تمام آلودگی‌ها و ناخالصی‌ها دوباره به سیستم وارد می‌شود و پس از مدتی به موتور صدمه می‌زند. به همین خاطر فیلتر روغن یکی از پرمصرف‌ترین قطعات ماشین می‌باشد که بهتر است آن را به موقع و سروقت تعویض کنید.
نشانه‌های فیلتر روغن خراب چیست؟
فیلتر روغن استاندارد، شما را از صرف هزینه و وقت و انرژی بالا دور نگه می‌دارد. به‌طورکلی تعویض روغن و تعویض فیلتر روغن، پس از هر ۵۰۰۰ کیلومتر و یا هر سه ماه توصیه می‌شود (حتی اگر از ماشین استفاده هم نکرده‌اید باید بعد از ۶ ماه روغن موتور را تعویض کنید). ولی اگر نشانه‌های زیر را در عملکرد ماشین مشاهده کردید، بدین معنی است که برای جلوگیری از آسیب موتور هرچه سریع‌تر باید فیلتر روغن را عوض کنید:
- مشکل احتراق در موتور وجود داشته باشد - موتور آهسته روشن شود یا در روشن شدن اشکال داشته باشد.
- مصرف سوخت به‌طرز قابل توجهی افزایش یافته باشد.
- موتور نرم و روان کار نکند.
- چراغ چک موتور روشن شده باشد.
- صداهای غیرعادی از سمت موتور شنیده شود.
- موتور در حالت سکون تکان‌های شدید داشته باشد.
- در محل اتصال کاغذِ فیلتر درزی ایجاد شده و یا جنس کاغذ فیلتراسیون نامناسب باشد.
- از محل اتصال فیلتر، روغن بچکد.
- پوشش محفظه زنگ بزند.
- فیلتر فشار را تحمل نکند و شکاف بردارد.
- روغن موتور ماشین روی زمین ریخته باشد.
واضح است که اگر به هر یک از این دلایل، فیلتر روغن به‌درستی عمل نکند و روغن خالص و مناسب وارد موتور ماشین نشود، قطعات موتور به علت اصطکاک و فشار زیاد ساییده شده و خیلی زود دچار استهلاک می‌شوند. به همین خاطر فیلتر نمی‌تواند ذرات آلودگی را جذب کند و آن‌ها به تدریج وارد موتور می‌شوند و با خراشیدن سیلندر ماشین، آسیب جدی‌ای به موتور وارد می‌کنند.
بهترین زمان تعویض فیلتر روغن چه زمانی است؟
بهترین زمان تعویض فیلتر روغن به نوع روغنی که در موتور ماشین‌تان ریخته‌اید بستگی دارد. اگر روغن ۵۰۰۰ کیلومتری ریخته باشید، بعد از دو بار تعویض روغن، وقت تعویض فیلتر روغن است. اما اگر روغن ۲۰۰۰۰ کیلومتری ریخته باشید، بعد از هر بار تعویض روغن باید فیلتر روغن را هم تعویض کنید.
از فیلتر هوا هم غافل نشوید! فیلتر هوا، هوای ورودی به موتور را تصفیه می‌کند. فیلتر هوا را می‌بایست هر ۵۰۰۰ کیلومتر تعویض کنید، خصوصا اگر در منطقه‌ای با گردوغبار زندگی می‌کنید.
موقع تعویض روغن و فیلتر ماشین به چه نکاتی توجه کنیم؟
- ترجیحا با هر بار تعویض روغن موتور، فیلتر روغن را هم تعویض کنید. زیرا همانطور که توضیح دادیم، فیلتر دچار انسداد خواهد شد و روغن جدید را تصفیه نخواهد کرد.
- هنگام تعویض فیلتر روغن دقت کنید اگر رنگ روغن سیاه بود، یعنی روغن و فیلتر کار خود را به‌درستی انجام داده‌اند و دوده‌ی ناشی از احتراق را پاک کرده و ذرات ناخالص را جذب کرده‌اند. اما اگر رنگ روغن شفاف بود، نشانه‌ی جمع شدن ذرات ناخالصی و رسوب آن‌ها روی قطعات موتور است و راندمان موتور را کاهش می‌دهد.
- حجم روغن موتور نباید بیشتر یا کمتر از علامتِ روی میله‌ی اندازه‌گیری روغن موتور (گیج) باشد. اگر کمتر باشد فیلتر به‌درستی عمل نمی‌کند، و اگر بیشتر باشد مصرف بنزین افزایش پیدا می‌کند.
- بهترین روغن موتور را هم که خریداری کرده باشید، بیشترین کیلومتری که کار می‌کند ۶۰۰۰ کیلومتر است و بعد از آن حتما باید تعویض شود.
- بسیاری از تعویض‌روغنی‌ها از روش ساکشن (دستگاه مکنده) برای خروج روغن موتور استفاده می‌کنند. این روش باعث می‌شود رسوبات روغن تخلیه نشود. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم حتی‌المقدور از روش سنتی خروج روغن از کارتر استفاده کنید.
در نهایت یادتان باشد روغن موتور و روغن سوخته را هرگز داخل طبیعت، جوی آب و روی خاک نریزید، چراکه به‌شدت شیمیایی و تخریب‌کننده‌ی محیط‌زیست است.
