راهنمای مشتریان سنجاق: معرفی انواع سموم و کاربرد هریک از آن ها

سموم کشاورزی تنها راه مبارزه با آفت‌ها هستند. با وجود این که گفته‌ می‌شود بعضی از این سموم همچنان از نظر سلامتی برای انسان و محیط زیست خطراتی دارند اما در حال حاضر بهترین راه برای از بین بردن آفت‌ها همین سموم هستند. البته پیشرفت‌های خوبی در این زمینه شده است و سموم مضر جای خود را به سموم بی خطر داده‌اند. با این حال همچنان استفاده از بعضی از سموم شیمیایی رایج است، چون هنوز جایگزینی برای آن‌ها پیدا نشده است. در این مطلب به معرفی انواع سموم و کاربرد هر یک از آن‌ها‌ می‌پردازیم.

اهمیت سم پاشی

جهان هر روز با افزایش جمعیت مواجه است و این جهان رو به رشد نیاز به مواد غذایی دارند. این در حالی است که بخش عظیمی از آذوقه این مردم قبل از استفاده به دست حشرات و افت‌ها به نابودی کشیده‌ می‌شود. هرچند سابقه مبارزه با آفات به چند صد سال پیش می‌شود اما این موضوع در جنگ جهانی دوم بیشتر مورد توجه قرار گرفت. در آن زمان مطالعاتی در مورد پایان دادن به گرسنگی در جریان بود. تقریبا از آن زمان به بعد استفاده سموم به صورت متداول رواج پیدا کرد. به طوری که امروزه شاهد مصرف بیش از 3 میلیون تن سم کشاورزی در جهان هستیم. با وجود خطراتی که کمابیش این سم‌ها‌ می‌توانند برای محیط زیست و انسان‌ها داشته باشند اما بهترین روش برای جلوگیری از نابودی کشاورزی و مزارع هستند.

انواع سموم کشاورزی

یکی از دغدغه‌های صنعت کشاورزی در سراسر جهان وجود آفت‌ها است. موضوعی که ممکن است باعث از بین رفتن محصولات کل یک مزرعه شود. آفت‌ها به ارگانیسم یا هر موجود زنده‌‌‌ای گفته‌ می‌شود که باعث ایجاد بیماری در گیاهان‌ می‌شوند یا از آن‌ها تغذیه‌ می‌کنند. معمولا آفت‌ها را به سه دسته علف‌های هرز، قارچ‌ها و حشرات تقسیم بندی‌ می‌کنند. رایج‌‌ترین و بهترین راه برای مبارزه با آفت‌ها نیز استفاده از سموم کشاورزی است.

سم کشاورزی و انواع آن

سم کشاورزی به هر ماده‌‌‌ای به صورت خشک و پودری و یا مایع گفته‌ می‌شود که برای نابودی و دفع آفت‌ها استفاده‌ می‌شوند. سم‌های کشاورزی انواع مختلفی دارند. براساس تقسیم بندی آفت‌ها سموم کشاورزی نیز شامل سه گروه علف کش‌ها، قارچ کش‌ها و حشره کش‌ها‌ می‌شوند. البته سم‌هایی هم برای مبارزه با لارو‌ها و جوندگان وجود دارد که مصرف کمتری نسبت به سه نمونه قبل دارد. در میان تمام این سموم علف کش‌ها بیشترین استفاده را دارند. به دلیل استفاده زیاد آن‌ها به بخشی از آب‌های سطحی و حتی زیرزمینی راه پیدا کرده‌اند. 

انواع سموم کشاورزی از نظر نوع کارکرد

نحوه کارکرد سموم کشاورزی را از دو منظر بررسی‌ می‌کنند. یکی نحوه نفوذ به آفت‌ها و دیگری نحوه حرکت در گیاه؛ بر این اساس سموم کشاورزی به چند دسته تقسیم‌ می‌شوند. در ادامه توضیحات بیشتری در این خصوص‌ می‌دهیم.

دسته بندی سموم براساس نحوه نفوذ به آفت‌ها

بررسی سموم از نظر نحوه نفوذ به آفت‌ها سموم را به سه دسته سموم گوارشی، سموم تماسی و سموم تدخینی تقسیم‌ می‌کند. در واقع در این دسته بندی مشخص‌ می‌شود هر سم چطور‌ می‌تواند به افت‌ها آسیب بزند و برای هر آفتی بهتر است از چه سمی استفاده شود. مثلا استفاده از سم‌های گوارشی برای حشرات جونده گزینه مناسب‌‌تری است.

سموم گوارشی

این سموم از طریق گوارشی وارد بدن آفت‌ می‌شوند. یعنی آفت سمت را‌ می‌خورد و سپس سم از طریق سیستم گوارش جذب آفت‌ می‌شود. برای استفاده از این نوع سموم باید آن‌ها را روی گیاه پاشید. این سموم معمولا به صورت پودر و یا محلول هستند. 

سموم تماسی

همان طور که از نام این سموم پیداست نیازی به خوردن آن‌ها وجود ندارد و حشرات بعد از عبور از روی این سموم را ریختن مستقیم سم روی آن‌ها، آلوده‌ می‌شوند. این سموم با وجود کوتیکول حشرات باز هم به بدن آن‌ها نفوذ‌ می‌کند. در صورتی که حشره در بافت گیاه رخنه کرده باشد یا به هر دلیل دیگری تماس مستقیمی با سم نداشته باشد، سم روی آن اثری ندارد. 

سموم تدخینی

این سموم از راه‌های تنفسی آفت‌ها و حشرات وارد بدن ان‌ها‌ می‌شود. بنابراین خود سم‌ می‌تواند از هر نوعی باشد اما حتما باید به سرعت بخار شود تا گازهای تبخیر شده بتوانند وارد دستگاه تنفسی آفت‌ها شوند. بهتر است این سموم در فضای بسته مانند انبارها استفاده شود تا هوای آزاد کمتری وجود داشته باشد.

دسته بندی سموم براساس نحوه حرکت در گیاه

در این دسته بندی سموم براساس نحوه حرکت‌شان دسته بندی‌ می‌شوند. یعنی این که مثلا با پاشش سم روی قسمتی از گیاه، سم امکان انتقال به بخش‌های دیگر را دارد یا نه! بر این اساس سم‌ها به دو دسته سموم سیستمیک و سموم نیمه سیستمیک تقسیم‌ می‌شوند.

سموم سیستمیک

سموم سیستمیک، سمومی هستند که بعد از استفاده به تمام بافت گیاه نفوذ‌ می‌کنند. این سموم‌ می‌توانند یک یا دو و یا هر سه عملکرد نفوذ به آفت را داشته باشد. مهم‌‌ترین مزیت و ویژگی این سموم همان نفوذ به تمام بخش‌های گیاه است. در این صورت اگر بخشی حین سم پاشی جا مانده باشد یا سم پاشی نشده باشد، سم از طریق خود گیاه به بخش‌های دیگر نیز نفوذ پیدا‌ می‌کند.

اصلی‌‌ترین دلیلی که باعث ورود سم‌ها به بافت و اندام‌های گیاه‌ می‌شود، خاصیت چربی دوستی و آبدوستی آن است. خاصیت چربی دوستی سم کمک‌ می‌کند تا از بافت سطح برگ‌ها که حالتی مومی دارند عبور کند. همین طور به دلیل خاصیت آب دوستی سم به شیره گیاه نفوذ کرده و از این طریق‌ می‌تواند در تمام اندام‌های گیاه جاری شود. سم‌هایی که در این دسته قرار‌ می‌گیرند به دلیل نفوذ به بافت گیاه آب از بین نمی‌روند. در واقع زمانی که به آب روی گیاه ریخته شود اثر سم همچنان در داخل بافت آن وجود دارد. این سموم پایداری بالایی دارند و تا مدتی‌ می‌توانند گیاه را از آفات دور کنند. این سموم برای حشرات مفید خطر کمتری دارند.

سموم نیمه سیستمیک

این سموم مانند سموم سیستمیک‌ می‌تواند از هر سه نوع گوارشی، تماسی و تدخیلی باشند. این سموم هم خاصیت آبدوستی و چربی دوستی دارند. البته خاصیت آب دوستی آن‌ها کمتر است. به همین دلیل سم در نفوذ از طریق سطح برگ مشکلی ندارد اما خیلی در نفوذ به شیره گیاه موفق نیست به همین دلیل قدرت نفوذ به تمام اندام‌های گیاه را ندارد. این سم برای آفت‌هایی که زیر برگ‌ها و یا میوه‌ها پنهان شده‌اند، گزینه بسیار مناسبی است.

انواع سموم کشاورزی از نظر مواد شیمیایی

سموم کشاورزی از مواد علاوه بر نوع عملکردشان از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌اند. از این جهت سموم کشاورزی را‌ می‌توان به چهار زیر گروه سموم کلره، سموم فسفره، سموم کارباماتها و سموم پایروترئیدها تقسیم کرد. 

سموم کلره

یکی از پرکاربردترین سموم، سموم کلره هستند که اتفاقا نقش زیادی در سلامت انسان‌ها داشته‌اند. این سموم به ذاته برای انسان مضر هستند و حتی میزان بیش از حد آن‌ها‌ می‌تواند منجر به مرگ شود. یکی از معروف‌‌ترین این سموم ددت بوده که در صد سال گذشته برای نابودی بیماری‌هایی مانند طاعون، تیفوس، تب و مالاریا استفاده‌ می‌شده و در ریشه کن کردن آن‌ها نقش به سزایی داشته است. با این حال این سموم در بافت چربی پستانداران تجمع‌ می‌کنند و در صورتی که بر اثر کمبود مواد غذایی این بافت شکسته شود و وارد خون شود موجب آسیب و مسمومیت‌ می‌شود. به همین دلیل است که مدت‌ها است که از این سم کمتر استفاده‌ می‌کنند. هرچند همچنان برای دفع حشرات و خزندگان مانند عقرب، رتیل بهترین گزینه است. 

سموم فسفره

دسته دیگر از سموم پر کاربرد، سموم فسفره‌ نام دارند که از مشتقات اسید فسفریک هستند. سموم فسفره از بزرگ‌‌ترین حشره کش‌ها هستند که برای پستانداران خطرناکند. این سموم دوام کمی دارند و به سرعت تجزیه‌ می‌شوند. به همین دلیل نسبت به سموم کلره برای محیط زیست خطر کمتری دارند. یکی از مزیت‌های اصلی این سموم اثربخشی بالا در کشتن آفات است. 

سموم کارباماتها

کارباماتها معمولا از انواع استرهای اسید متیل کاربامیک هستند. کارکرد آن‌ها مانند سموم فسفره است. شناخته شده‌‌ترین سموم این گروه کارباریل یا سوین، پروپوکسور یا بایگون و فورادان آلديكارپ هستند. این سموم هم برای بعضی مصارف پزشکی مورد استفاده قرار‌ می‌گرفتند اما بیشترین کاربرد آن‌ها در مصارف کشاورزی است. البته یک مشکل در مصرف این سموم وجود دارد و آن هم دیر اثربودن آن‌ها است. با این حال یکی از سموم خوب برای از بین بردن حشرات و خزندگان است. کارباماتها تاثیر خوبی در دفع و نابودی لارو‌ها و پروانه‌های برگ خوار دارند و در عین حال برای موجودات خون گرم کم خطر هستند.

سموم پایروترئیدها

در حال حاضر پرکاربردترین سموم همین سموم پایروترئیدها هستند. این سموم به دلیل کم خطر بودن برای انسان‌ها و پستانداران دیگر گزینه خوبی هستند. این سموم پایه گیاهی دارند و در ریشه کن کردن حشراتی مانند پشه مالاریا بسیار مفید هستند.

پرکاربردترین سموم کشاورزی

در این بین بعضی از سموم کشاورزی به دلیل نوع کارایی و عملکرد شان بیشتر مورد استفاده قرار‌ می‌گیرند. نکته مهمی که برای تسریع و بهبود عملکرد سموم وجود دارد، زمان استفاده از آفت کش‌ها است. همین طور مهم است که نوع درستی از سم برای نابود کردن آفت‌ها استفاده شود. کشاورز باید بداند که دقیقا چه نوع آفتی به محصولات کشاورزی‌اش هجوم آورده و دقیقا چه نوع سمی‌ می‌تواند کارساز باشد. کشاورز با اطلاعات دقیق در مورد محصول، نوع آفت باید سم مورد مناسب را به مقدار کافی استفاده کند.

سم گلایفوزیت

این سم یکی از بهترین گزینه‌ها برای از بین بردن علف‌های هرز است. سم به صورت سیستماتیک عمل‌ می‌کند. یعنی به محض این که روی گیاه اسپری شود، جذب شده و سپس از طریق شیره گیاه به تمام اندام‌ها منتقل‌ می‌شود. این سم برای علف‌های هرز یک ساله و همین طوری با برگ پهن و کشیده بسیار کاربرد دارد.

سم پاراکوات

سم پاراکوات نیز نوعی سم برای از بین بردن علف‌های هرز است. سم به صورت تماسی عمل‌ می‌کند و به محض تماس پیدا کردن جذ قیمت‌های سبز گیاه شده و باعث نابودی علف‌های هرز‌ می‌شود. 

سم دلتامترین

سم دلتامترین نوعی حشره کش است که در گروه سموم پایروترئیدها قرار‌ می‌گیرد. کارکرد سم به صورت گوارشی و تماسی است. یعنی باید توسط حشره مورد نظر خورده شود تا به سیستم گوارش راه پیدا کند. یا این که با بدن او تماس پیدا کند. این سم در مقابله با لاورها، پروانه‌ها و مگس‌ها بسیار کاربرد دارد.

سم آمیتراز

یکی از مهم‌‌ترین مزایای سم‌ها این است که نباید به حشرات مفید مانند زنبور عسل آسیب بزنند. سم آمیتراز در این گروه قرار‌ می‌گیرد. این سم نوعی حشره کش و کنه کش قوی است که برای انسان و پستانداران بسیار کم خطر است. به آسیبی به حشرات مفیدی مانند زنبور عسل نمی‌زند. کارکرد این سم به صورت تماسی و تدخینی است و همین طور به صورت غیر سیستماتیک عمل‌ می‌کند. از این سم بیشتر برای کنه‌های تارتن، عسلک پنبه، پسیل پسته، مگس‌های سفید استفاده‌ می‌شود.

سم پرمترین

از سم پرمترین بهتر است درست در لحظه‌‌‌ای که حشرات دیده‌ می‌شوند استفاده شود. این سم به سرعت حشرات را دور‌ می‌کند و سم بسیار قوی است. عملکرد سم به صورت تماسی و گوارشی است. از این سم در مواجه با آفت‌هایی مانند لارو پروانه و حشرات خانگی مانند سوسک‌ها استفاده‌ می‌شود.

سم فن پیروکسی میت

این سم کنه کشی با خاصیت بالا است که قدرت نفوذ زیادی دارد. سم به صورت تماسی عمل‌‌‌ می‌کند. از این سم برای نابودی پوره، کنه بالغ و تخم کنه در محصولات کشاورزی و درختان استفاده‌‌‌ می‌کنند.

سم فن پروپاترین

این سم هم زمان اثر کشندگی و اثر دورکنندگی دارد. سم فن پروپاترین به صورت گوارشی عمل‌‌‌ می‌کند. این سم مانع تغذیه کنه‌های بالغ و تخمک گذاری آن‌ها‌‌‌ می‌شود.

سم سایپرمترین

این سم جزو گروه سم‌های غیر سیستمیک و پایروترئیدی است. سم به صورت تماسی و گوارشی عمل می‌کند و آفت‌های جونده و مکنده را از بین می‌برد. 

روغن امولوسین شونده

از این روغن در فصل بهار و تابستان برای مبارزه با حشرات و شپش‌ها استفاده‌ می‌شود.

سخن آخر 

 

در نهایت باید بدانید که سم‌ها‌‌ترکیبات شیمیایی هستند که عدم آگاهی از آن‌ها ممکن است نه تنها به گیاه بلکه به دیگران نیز آسیب وارد کند. بهتر است برای سمپاشی حتما از متخصصین این حوزه کمک بگیرید. ابتدا باید نوع آفت مشخص شده و سپس با توجه به نوع و فراگیری آن میزان سم انتخاب شود. سم پاشی باید درست و اصولی انجام شده و سم به میزان کافی استفاده شود.